Tarihçiler bize, Urartular’ın ilk kaya tünelini Bitlis’e 10 km kala açtıklarını söyler. Kaya tüneli 1961 yılına kadar kullanılmış. Tünelin uzunluğu 11-2 metre, yüksekliği 5-6 metre, genişliği ise 4-5 metre. Kürt tarihini yazan Şerif Han ve Evliya Çelebi, yapıtlarında ‘tünelin bir kadın tarafından yaptırıldığını’ yazmışlardır. Evliya Çelebi seyahatnamesinde konuyla ilgili şunları yazar:
‘‘Bitlis’e
güney-batı yönünde bulunan büyük sert kaya parçasına oyulmuş tünelden geçerek ulaşılmakta. Mallarını satmak için her
taraftan Bitlis’e gelen tüccarlar bu tünelden
geçerek şehre ulaşırlar. İşlerini bitirdikten sonra tekrar geldikleri yere
dönerken, yine bu tüneli kullanırlar. Tünel şehrin tek ulaşım kapısıdır. Görkemli
bir kayanın oyularak yapılan bu tünel,
insana gökyüzünde açılmış bir oyuk hissi
vermekte. Demir gibi sert olan kaya parçasının oyulup şehre olan ulaşımı,
Bitlis’in ilk Müslüman beyi Abdullah Bey’in kızı Huma Hatun’un yaptırdığı
rivayet edilir.
Peki bu kadar önemli ve Bitlis şehriyle bütünleşmiş
olan bu tünel günümüzde duruyor mu? Malesef hayır!
Büyük araçların geçmesini zorlaştırdığı gerekçesiyle
Bitlis’in en eski tarihi mirasını dinamitle parçalamışlar! Bu konu sayısız uyarılar
ve bilimsel makaleler yazılmış olmasına karsın malesef günümüze ulasan yanlız
kitapların arasında bulunan bir kaç fotoğraf, çizim ve bölgeyi ziyaret etmiş
gezginlerin gözlemlemden başka bir veri yok
.
Semiramiş Kaya Tüneli ile ilgi bir fotoğrafı Lynch’nin
kaleme aldığı ‘‘Armenia Travels and Studies‘‘ adlı kitabın 328 sayfasında
buldum. Karakalem çalışması ise bu fotoğrafa bakılarak çizilmiz. Yine bu
yıllarda Bitlis’i ziyaret etmiş olan şarkiyatcı Lehman Haupt, Semiramiş Kaya
Tüneli ile ilgi şunları yazar: ‘‘Devası
bir kaya parçasına oyulmuş tünele keskin bir virajı döndükten sonra ulaşıyorsunuz. Bu kaya parçasına oyulmuş tüneli modern yolun önemli bir bileseni olarak
algılamak gerekir. Yanlış hatırlamıyorsam tünelin mimarı Bitlis’li mühendis Djojas olmalı. 1894 yılında
Bitlis’i ziyaret eden tarihci Lynch, Armenia Travels and Studies adlı çalışmasında tüneli Semiramis-Tüneli
olarak adlandırmış ve Urartılar tarafından yapıldığını yazmış. Oldukça ilginç
bir not! Eski çağlardan bu yana hala kullanılan ve artık efsaneye dönüşmüs olan
bu tünelin günümüze kadar kalıp hala
önemli bir islev görmesi bir mucize olsa gerek.‘‘
Fotoğraflar
Lynch, Armenia Travels and Studies adlı çalışmasından alınmıştır.
İlhami Yazgan
 |
| 1929 Bitlis Delikli Taş.. İlk arabalar 1929'da Fetullah Dodanlı tarafından Bitlis'e getirilmişlerdir.. Bu fotograf bitlisname.com sayfasindan alinmistir |
