“Hakikat” Şeyh Bedreddin’in hayatını anlatan film

Filmin çekimleri bitti. “Hakikat” 7 -Ekim'de Avrupa'da 8- Ekim'de Türkiye'de vizyona giriyor.

Senaryosunu Ali Şahin ve Yönetmen Hakan Alak’ın birlikte yazdığı filmde, Suavi (Şeyh Bedreddin), Bülent Emrah Parlak (Börklüce Mustafa), Saygın Soysal (Torlak Kemal), Elif Nur Kerkük, Ali Barkın, Kerem Fırtına, Orhan Alkaya, Ezgi Esma Kürklü, Bülent Keser, Teoman Gelmez, Sinan Tuzcu, Sabriye Günüç, Serkan Genç, Rıza Akın, Ruges Kırıcı isimler rol alıyor.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, devletin en üst makamlarından biri olan Kazaskerlik görevini yapan Şeyh Bedreddin’in fikirlerine istinaden ortaya çıkan paylaşımcı ortak yaşamın ekseninde yaşananları anlatan filmdeki güçlü dram öğeleri izleyicileri derinden sarsacağı söyleniyor.[1]

Yazılıp çizildiği gibi filmdeki „güçlü dram öğeler“ izleyenleri gerçekten etkileyecek mi bilemiyorum?

Bir ay daha bekleyip göreceğiz!

Ben kendi açımdan bu bir aylık süreyi, Bedreddin ile ilgili yeni bir kaç bilgiyi aktarak geçirmek niyetindeyim. Yeni bilgiler mutlaka filmi izlerken ya da film sonrası yapacağımız yorumlara katkı sunacaktır.

Bin akçe maaş

Alman tarihçiler, 1416’da İzmir-Karaburun`da paylaşımcı ortak yaşamın arka planındaki iktisadi ve toplumsal dinamikleri 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren irdelemeye başlamışlar. Almanlar o tarihe kadar Anadolu'daki toplumsal hareketliliğin dokuları üzerinde durup, Osmanlı vakanüvislerden aktarımlar yapmakla yetinmişler. Bu aktarımlara ilk defa, 1588 yılında Johannes Löwenklau’nun Türkischen Historien adlı çalışmasında rastlıyoruz.

Osmanlı vakanüvislere ait eserler başta olmak üzere diğer yabancı kaynaklardan yararlanmış olan Löwenklau, Neuwer Musulmanischer Histori Türckischer Nation'un[2] adlı çalışmasının 287'inci sayfasında, Bedreddin hakkında kısa fakat çarpıcı bilgiler aktarır. Bu bilgiler arasında en ilginç olanı: Sultan Mehmed Çelebi'nin kardeşi  Musa  Çelebi’yi  ortadan  kaldırdıktan  sonra,  Bedreddin’i İznik’e  sürgün edip ayda bin akçe maaşa bağlamış olması. Ayda bin akçenin Sultan Mehmed'in büyük lütfü olarak Bedreddin'e verildiği bilgisi Osmanlı tarihçileri tarafından uydurulmuştur! Verilmek istenen; sultanın yüceliği ve bağışlayıcı yönüne öne çıkarmak; kendisine başkaldıranı bile affetmesi ve sürgüne mahkum ederken maaş bağlama yüceliği…

Bedreddin ile ilgili hemen hemen tüm kaynaklarda bu bilgiye yer verilir. Lakin Löwenklau tarafından bu bilgi doğrulanmaz:

Löwenklau 1588 Türkischen Historien: ''Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, dönemin fıkıh alimi, hâkim  ve aynı zamanda Musa Çelebi'nin kazaskeriydi. Kazaskerliği  döneminde  Börklüce Mustafa adında bir kâtibi vardı.  Sultan  Mehmed,  kardeşi  Musa  Çelebi’yi  mağlup  edip  öldürünce...  kazaskeri  Şeyh  Bedreddin’i SEFALET ve YOKSULLUK[3] çektigi İznik'e sürgün etti''.

Löwenklau Bedreddin`in   SEFALET ve YOKSULLUK  içinde olduğuna vurgu yapmakta. Bu bilgiden yola çıkarak Bedreddin'e bin akçenin verilmemiş olduğunu anlaşlıyor.

Löwenklau, bu bilgiyi Osmanlı sarayında görevli Murat adlı bir Drogoman'a (çevirmen) [4] bağlar ve Bedreddin ile ilgili bilgileri aktarmaya devam eder:

'Bedreddin İznik'e vardığında  Börklüce Mustafa Aydın-Karaburun'u yurt tutmuştu. (Türkler Karaburun olarak adlandır. Daha iyi anlaşılması için 'siyahburun' olarak da tasfir etmek mümkün.) Börklüce  Karaburun’da kendi mezhebini oluşturdu. O kadar ileri gitti ki, Sultan Mehmed bütün Aydın vilâyetini kuşatttırıp ordusunu Börklüce’nin üzerine gönderdi. Börklüce Aydın vilayetinin çoğunu yeni ve olağandışı vaazlarıyla kendine bağlamış şahsını da kutsal[5] kılmıştı. Gelenek ve göreneklerin aksine davranıp hedeflerine ulaşmak için birçok mazlum ve etik değerleri umursamayan ve isyanı körükleyip önderlik eden Börklüce Mustafa'ydı.[6] Diğer taraftan Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, Börklüce Mustafa’nın etkili olduğunu gördüğünde onunla müşterek bir karar aldı. Balkanlardaki örgütlenmeyi [7]başlatmak için İznik’ten ayrılıp[8] İsfendiyar Bey’in yanına gitti. Bir müddet orada kaldı. Oradan Eflak’a giden bir gemiye bindi.  Ağaçdenizi’ne gitti. Oradakilere Aydın ve Karaburun’i mesken tutan Börklüce Mustafa ve ahalinin sonuna kadar kendisine bağlı olduğunu ilan etti.‘‘ 

Lewaklau, 'Bedreddin, Börklüce Mustafa’nın etkili olduğunu gördüğünde' İznik'ten ayrılma kararını Börklüce ile birlikte aldığını yazar. Bu veri bize Karaburun'da başlatılan hazırlıkların başarılı olduğunu , (-ki Börklüce ve müritleri  Osmanlı paşası Şişman ve Ali Bey'in saldırılarını geri püşkürtülmüştü!!) Bedreddin'in kazaskerlik yaptığı dönemde Tuna, Deliorman ve Dobruca’da güçlü konumu kullanip ikinci bir cephe açmak için doğal müttefiki üzerinden Rumeline yöneldiğini gösteriyor. Kim bu doğal müttefikler? Michel Bavilet bu konuda şunları aktarır: ''Osmanlı karşıtı Anadolu beyleri, özellikle de İfendiyar ve en başta Eflaklı Mircea olmak üzere Balkan prensleridir. Burada bir güzergâh benzerliğinden fazlası söz konusudur. I. Mehmed devleti yeniden ele geçirmeden önceki on beş yıl boyunca, Osmanlı’nın yeniden bütünleşmesine muhalefet edenlerin yollan Sinop ve Eflak’tan geçecektir. Musa kardeşi Süleyman’a karşı savaştığı dönemde Sinop’a sığınmış, oradan da Eflak’a geçmişti; Mircea da Süleyman’a karşı son seferini (1409) hazırlaması için ona topraklarında tam bir hareket özgürlüğü tanımıştı. 1415’teki Düzmece Mustafa ayaklanması da Sinop’ta örgütlenmiş, hatta tahta talip olan şehzade oradan Eflak’a geçmişti. Dukas, Musa’nın taraftarlarının Tuna Türkleri olduğunu bildirmektedir. Düzmece ve Cüneyd, Mircea’nın yardımıyla Bulgaristan’ı yağmalamalarını sağlayan birlikleri yine bu bölgeden toplamışlardı.''[9] 

---

[1] Şeyh Bedreddin’i anlatan “Hakikat” filmi çekimleri sürüyor - Evrensel

[2]Johannes Löwenklau, Neuwer Musulmanischer Histori Türckischer Nation, von ihrem Herzen kommen, Geschichten und Thaten, dren Bücher die ersten unter dreissigen (Frankfurt am Main, 1590, fol.),

[3] Ins Elend verwiesen. Johannes Löwenklau, age, s. 287.

[4]Osmanlı devletinde görev almış yabancı dil bilen dışişleri memuru. Halk dilinde işverenin sözcüsü, aracı kimse.

[5]Ein heiligen Mann gemacht. Johannes Löwenklau, age, s. 287.

[6] Burgluze Mustapha ein Reizer und Aufführer. Johannes Löwenklau, age, s. 287.

[7]Aufruhr ya da Affruhr: Özellikle devlet iktidarına karşı gizli bir anlaşmayla ayaklanma. Johannes Löwenklau, age, s. 287.

[8] Nicea (İznik) hinweg geflohen - hinweg: gidiş (yolu) - fliehen: kaçmak, firar etmek, sıvışmak.

[9]Michel Bavilet, Şeyh Bedreddin, Tasavvuf ve İsyan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2000,  Sayfa 84/85.