Belki bu soruya cevap bulabilecek bir kaç veriyi şöyle sıralamak mümkün.
Eviya Çelebi Seyahatnamelerinde Bektaşi dervişlerinden, dergahlarından, tekkelerinden sıkça bahsetmiş, ziyaret ettiği dergahlardan sayfalar dolusu izlenim yazmıştır.
Bu izlenimlerin günümüzde araştırmacılar için önemini burada tekrar vurgulamaya gerek yok.
Evliya Çelebi, bazen bu izlenimlerinin dışına çıkıp Bektaşi dervişlerine karşı gösterilen olumsuz tutumlara karşı durup onları savunma pozisyonuna geçtiği tarihi kaynaklarda görülmekte.
Bu üzerinde durulması gerek önemli bir nokta.
Resim 1: Alma Oryantalist Georg Jacob, Die Bektaschijje adlı kitabından
Alman Oryantalist Georg Jacob, ‘’Die Bektaschijje, 1919’’ adlı kitabında (Bak Resim 1) , Evliya’nın Osmancık daki dergahta yaşayan Bektaşi dervişlerine karşı gösterilen olumsuz tutuma karşı durduğunu ve onları savunduğunu yazar.
Evliya bunun neden yapmıştır?
Haksızlığa karşı durmak için…….
Ya da Bektaşiliği kendisine yakın bulduğu için……
Bu soruları çoğaltmak mümkün.
İkinci olarak, Evliya Çelebi’nin Hacı Bektaş Veli’ nin hocası Ahmed Yesevî‘ nin soyundan geldiği bilinmekte. (Hacı Bektaş Veli, Ahmed Yesevî’nin en önemli haleflerindendir).
Bu bilgiyi Alman T. Menzel ‘‘Eski Türk Mistikleri‘‘ adlı çalışmasında doğrular. (Bak Resim 2)
Menzel, çalışmasında Ahmed Yesevi’nin tek kız çocuğunun soyundan gelen Orta Asya’ da çok ünlü kişilerin olduğunu yazar ve Türkler arasında da Evliya Çelebi’nin ismini verir.
Evliya Çelebi de yapıtlarında soy ağacının Ahmed Yeseviye dayandırır.
Evliya Çelebi‘nin Karadeniz de geçirdiği riyavet edilen bir gemi kazasında bir gözünden rahatsızlandığı ve bu türbede dervişler tarafından tedavi adildiği, Koyun Babaya ait olan Sikkeyi[1] de taktığı rivayet edilir. Evliya, böylece Bektaşilik`te yüksek mertebeyi almıştır[2]. Çelebi, bu ünvanın Koyun Baba`nın mezarında bulunan bir ayetle belirtildiğini yazar.
Bu veriler ışığında, fazla iddialı söz etmeden, hem kökenine hem de Evliya’nın takındığı tutuma bakarak, Evliya Çelebi’nin Bektaşiliğe yakın durduğunu söylemek mümkün.........
İlhami Yazgan 01.01.2012
[1] Dervis sapkasinin baska bir formu.
[2] Evliya Celebi`den alinti „Evlija II sayfa. 181“ ist Brown, The Dervishes 195 zu vergleichen und in den "Wörterbüchern nachzutragen.